İki Sayının Birbirine Oranı Ne Demek? Edebiyatın Dengesinde Sayıların Anlamı
Edebiyatın kalbi, kelimelerle kurulmuş oranlarda atar. Her cümlenin bir ritmi, her metaforun bir dengesi vardır. Tıpkı matematikte iki sayının birbirine oranı gibi, edebiyatta da her karakterin, her duygu ve her tema birbiriyle gizli bir orantı içindedir. Bir edebiyatçı için “iki sayının oranı” yalnızca bir işlem değil, yaşamın içindeki uyumu, karşıtlığı ve dengeyi simgeleyen bir anlatı aracıdır.
Oran: Sayılardan Çok, Anlamların Dansı
“Oran” kelimesi, sadece matematiksel bir ölçüm değil, aynı zamanda edebî bir ilişkidir. İki sayı birbirine oranlandığında, biri diğerine göre tanımlanır — tıpkı bir hikâyede karakterlerin birbirine göre anlam kazanması gibi. Romeo, Juliet’e göre trajiktir; Ahab, balinaya göre takıntılıdır; Raskolnikov, vicdanına oranla suçludur.
Bu bakışla “iki sayının oranı ne demek?” sorusu, aslında “bir varlık diğerine göre kimdir?” sorusuna dönüşür. Çünkü oran, ilişkidir. Ve edebiyat, ilişki olmadan var olamaz. Her anlatı, bir şeyin başka bir şeye oranıdır: sevginin nefrete, sessizliğin çığlığa, varoluşun hiçliğe oranı.
Edebiyatta Dengenin Matematiği
Edebiyat tarihine bakıldığında, birçok yazarın denge arayışını oran kavramı üzerinden kurduğu görülür. Shakespeare’in tragedyalarda kullandığı simetri, Dostoyevski’nin karakterlerinde kurduğu ahlaki oran, Tanpınar’ın zaman kavramını ölçülü biçimde işlemesi hep bu dengenin ürünüdür.
Bir metinde orantı, bazen kelimelerin ritminde gizlidir. Örneğin Yahya Kemal’in “Sessiz Gemi”sinde dizelerin uzunluğu, sessizliğin ve sonsuzluğun oranına göre düzenlenir. Her dize bir adım, her kelime bir nefes gibidir. Matematiksel bir ölçü olmasa da duygusal bir oran mevcuttur.
İki Sayı Gibi: Karakterler Arasındaki Edebi Oran
Edebiyat karakterleri de çoğu zaman iki sayının oranı gibi birbirine bağlıdır. Bir karakterin gücü, diğeriyle olan farkında gizlidir. Don Kişot’un idealizmi, Sancho Panza’nın gerçekçiliğiyle orantılıdır. Bu iki karakterin hikâyesi, insan doğasının çelişkili iki yönünün oranıdır.
Modern romanlarda da bu oransal yapı korunur. Virginia Woolf’un “Mrs. Dalloway”inde Clarissa ve Septimus, farklı sosyal sınıfların ama aynı ruhsal boşluğun iki sayısı gibidir. Aralarındaki fark —ya da oran—, dönemin toplumsal yapısını anlatır.
Edebiyatta oran, böylece bir ölçü olmaktan çıkar, bir aynaya dönüşür. Yazarlar, karakterler arasında oran kurarak insanın içsel matematiğini çözmeye çalışır.
Dildeki Oran: Sözcüklerin Uyumu ve Anlatının Ritmi
Bir edebiyat metni, orantısızlığa dayanamaz. Cümlelerin uzunluğu, kelimelerin ağırlığı, duyguların yoğunluğu arasında görünmez bir oran vardır. Bu oran bozulduğunda, metin ya aşırı yüklü ya da sığ hale gelir.
Nazım Hikmet’in şiirlerinde bu oran mükemmel bir ritimle hissedilir: ne fazla ne eksik. Tıpkı bir şiirin altın oranını yakalamak gibi. Çünkü edebiyatta da tıpkı matematikte olduğu gibi, oran estetiğin özüdür.
Oran Kavramının Felsefi ve Edebi Derinliği
Oran, bir bakıma adalet kavramının edebi izdüşümüdür. İki sayının birbirine oranı, dengedir; biri diğerini ezmez, bastırmaz, sadece var eder. Edebiyatta da iyi bir hikâye, karakterler arasındaki bu adaletli dengeyle yaşar.
Albert Camus’nün “Yabancı”sında Meursault’nun duygusuzluğu ile dünyanın anlam arayışı arasında kurulan oransızlık, romanın trajedisini doğurur. Yani bazen oransızlık da bir anlam taşır. Oran bozulduğunda, hikâye değişir; tıpkı insanın iç dengesinin bozulması gibi.
Oranın Edebiyattaki Evrensel Dili
Edebiyat, insan deneyimini anlamlandırırken oran kavramını sezgisel biçimde kullanır. “İki sayının oranı” burada insanın duygusal matematiğine karşılık gelir. Aşkın tutkusu ile sabrın dinginliği, umut ile kaygı, varlık ile yokluk arasında kurulan o görünmez oran, her büyük eserin temelinde yatar.
Oran, bir dili evrensel kılan gizli bağdır. Tıpkı müzikteki notaların frekans oranları gibi, edebiyatta da sözcüklerin anlam oranı vardır. Bu nedenle bir metnin “iyi yazılmış” olması, yalnızca kelimelerin seçimine değil, onların birbirine oranına da bağlıdır.
Sonuç: Oran, Edebiyatın Sessiz Matematiği
İki sayının birbirine oranı, matematikte bir ölçü, edebiyatta ise bir estetik dengedir. Her metin, kendi içindeki oranlarla var olur; karakterlerin dengesi, duyguların ritmi, olayların temposu hep bu gizli oranların sonucudur.
Edebiyatçının görevi, bu oranları sezmek ve dönüştürmektir. Çünkü her kelime, bir diğerine oranla anlam kazanır. Her hikâye, dünyaya oranla derinleşir.
Okur için oran, anlamın payıdır; yazar için ise adaletin ölçüsüdür. Ve belki de edebiyatın büyüsü, tam olarak bu orantı içinde gizlidir — iki sayı arasında, iki insan arasında, iki cümle arasında.